Γενικά

Χάρη στην στατιστική επεξεργασία των στοιχείων χιλιάδων ασθενών που υπέστησαν ριζική προστατεκτομή, μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πάνω από 80% το μετεγχειρητικό στάδιο και τις πιθανότητες ίασης της νόσου. Τρία είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία που μπορούμε να αξιολογήσουμε προεγχειρητικά:

• τιμή του PSA πριν από την βιοψία του προστάτη
• κλινικό στάδιο της νόσου (δηλαδή το εύρημα της δακτυλικής εξέτασης)
• Gleason score του καρκίνου (δηλαδή ο βαθμός διαφοροποίησης ή ταχύτητα ανάπτυξής του) στο υλικό της βιοψίας του προστάτη.

Προεγχειρητική πρόβλεψη του μετεγχειρητικού παθολογοανατομικού σταδίου – Πίνακες του Partin

Οι πίνακες του Partin σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν από τους ουρολόγους Partin και Walsh με σκοπό να βοηθήσουν τους άνδρες και τους ουρολόγους τους να προβλέψουν το τελικό παθολογοανατομικό στάδιο, το οποίο προκύπτει μετά την ολική χειρουργική αφαίρεση του προστάτη, όταν ο παθολογοανατόμος εξετάζει τον προστάτη κάτω από το μικροσκόπιο για την παρουσία καρκίνου.

Βασισμένοι στο PSA, στο Gleason score της βιοψίας και στο κλινικό στάδιο (εύρημα της δακτυλικής εξέτασης του ορθού) μπορεί να υπολογιστεί η πιθανότητα για κάθε ένα από τα παρακάτω τέσσερα παθολογοανατομικά ευρήματα: νόσος περιορισμένη στον προστάτη, εξωπροστατική επέκταση, διήθηση των σπερματοδόχων κύστεων και διήθηση των λεμφαδένων.

Οι πίνακες αυτοί έχουν ανανεωθεί και αντανακλούν τις πρόσφατες έρευνες που έχουν γίνει σε εκατοντάδες άνδρες με νεοδιαγνωσθέντα κλινικά εντοπισμένο καρκίνο του προστάτη έτσι όπως παρουσιάστηκαν σε μεγάλο νοσοκομείο στις ΗΠΑ. Οι ουρολόγοι μπορούν να χρησιμοποιούν αυτούς του πίνακες για να συμβουλέψουν τον συγκεκριμένο ασθενή και για να μπορούν να πάρουν σοβαρές αποφάσεις σχετικά με την καταλληλότερη θεραπεία για την νόσο.

Οι πίνακες από I έως και IV δίνουν τις πιθανότητες των διαφόρων παθολογοανατομικών σταδίων εάν είναι γνωστά το προεγχειρητικό PSA του αίματος, το Gleason grade από την βιοψία του προστάτη και το κλινικό στάδιο. Το PSA και το Gleason score έχουν κατηγοριοποιηθεί σε ομάδες. Το PSA κατατάσσεται σε πέντε κατηγορίες: 0 έως και 2,5, 2,6 έως και 4, 4,1 έως και 6, 6,1 έως και 10, και μεγαλύτερο από 10 ng/mL. Το Gleason score κατατάσσεται σε τέσσερις κατηγορίες: από 2 έως και 4, από 5 έως και 6, 7 (υποδιαιρούμενο σε δύο ομάδες 3 +4=7 και 4 +3 =7) και τέλος από 8 έως και 10.

Στους πίνακες παρουσιάζεται η μέση τιμή της προβλεπόμενης πιθανότητας και σε παρένθεση το διάστημα εμπιστοσύνης (95% confidence intervals, δηλαδή μέσα σ’ αυτό το διάστημα βρίσκονται το 95% των προβλεπομένων τιμών), έτσι όπως προκύπτει από την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων.

Για παράδειγμα ένας άνδρας με προεγχειρητικό PSA 2,7 ng/mL, Gleason score 6 στη βιοψία του προστάτη και μη ψηλαφητό όγκο στο προστάτη (στάδιο T1c) έχει πιθανότητες 84% να έχει εντοπισμένο καρκίνο στον προστάτη (Πίνακας Ι). Δύο άνδρες με ίδιο PSA (πχ 5,3 ng/mL) και ίδιο δακτυλικό εύρημα από το ορθό (πχ T2a) αλλά με διαφορετικό Gleason score στην προεγχειρητική βιοψία του προστάτη, ο πρώτος με 3 +4 = 7 και δεύτερος με 4 + 3 = 7 θα έχουν και διαφορετικές πιθανότητες για εντοπισμένη στον προστάτη νόσο. Ο πρώτος έχει πιθανότητα 44% (διαστημα εμπιστοσύνης από 39% έως και 50%) ενώ ο δεύτερος πιθανότητα μόνο 33% (διαστημα εμπιστοσύνης από 25% έως και 41%) να έχει καρκίνο εντοπισμένο μόνο στον προστάτη (Πίνακας Ι).

Προεγχειρητική πρόβλεψη των πιθανοτήτων ίασης μετά από ριζική προστατεκτομή – νομόγραμμα του Kattan

Και στο νομόγραμμα του Kattan χρησιμοποιούνται τρία βασικά στοιχεία (PSA, Gleason score της βιοψίας και κλινικό στάδιο). Για παράδειγμα, ένας ασθενής με PSA 3,5 ng/ml, αρνητικό δακτυλικό εύρημα (στάδιο Τ1c) και Gleason score 3+3=6 έχει πιθανότητα 97% να παραμείνει μηδενικό το PSA (δηλαδή καμία ένδειξη για υποτροπή καρκίνου του προστάτη), 5 χρόνια μετά την ριζική προστατεκτομή. Αυτό προκείπτει ως εξής: για το PSA 3,5 ng/ml έχουμε 35 βαθμούς, για το κλινικό στάδιο Τ1c κανένα βαθμό και για το Gleason score 3+3=6 έχουμε 24 βαθμούς. Προσθέτοντας όλους τους προηγούμενους βαθμούς έχουμε 35 + 0 + 24 = 59 σαν σύνολο βαθμών. Αυτό το σύνολο βαθμών (59) αντιστοιχεί περίπου σε 93% πιθανότητα διαβίωσης 5 χρόνια χωρίς ένδειξη για βιοχημική υποτροπή της νόσου (δηλαδή να παραμείνει το PSA «μηδενικό», δηλαδή ίσο ή μικρότερο από 0,3 ng/ml).

Αντίθετα σε έναν ασθενή με PSA 20ng/ml, θετικό δακτυλικό εύρημα και στους δύο λοβούς του προστάτη (στάδιο Τ2c) και Gleason score 4+3=7 έχει πολύ μικρότερη πιθανότητα (περίπου 30%) να παρουσιάζει «μηδενικό» PSA, 5 χρόνια μετά την ριζική προστατεκτομή (Σύνολο βαθμών 76 + 25 + 47 = 148).

Στον πρώτο ασθενή η ριζική προστατεκτομή χωρίς καμία συμπληρωματική αγωγή είναι η καταλληλότερη θεραπεία. Στον δεύτερο ασθενή η εγχείρηση από μόνη της δεν προσφέρει σημαντικό όφελος, λόγω των περιορισμένων πιθανοτήτων ίασης δεν συνιστάται ή αν πραγματοποιηθεί τότε πρέπει να συμπληρωθεί μετεγχειρητικά από την χρήση ορμονών και ακτινοβολίας.

Οι πίνακες του Partin και το νομόγραμμα του Kattan είναι αξιόπιστα γιατί βασίζονται σε δεδομένα ασθενών με καρκίνο του προστάτη που παρουσιάστηκαν το 2001 και έχουν επιβεβαιωθεί με δεδομένα ασθενών από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Επιπλέον είναι απλά στη χρήση τους αφού βασίζονται στην προεγχειρητική αξιολόγηση τριών μόνο δεδομένων (PSA, Gleason score της βιοψίας και κλινικό στάδιο).