Γενικές πληροφορίες για την Σταδιοποίηση

Το σύστημα σταδιοποίησης είναι ένα τυποποιημένο σύστημα που δείχνει την έκταση εξάπλωσης του καρκίνου. Η σταδιοποίηση περιγράφει την έκταση ή την σοβαρότητα του καρκίνου βασιζόμενη στο μέγεθος του πρωτοπαθή όγκου και στην έκταση επέκτασης στο σώμα. Αν και υπάρχουν διάφορα συστήματα σταδιοποίησης για τον καρκίνο του προστάτη το πιο διαδεδομένο σύστημα παγκοσμίως είναι το σύστημα ΤΝΜ. Είναι επίσης γνωστό και σαν Σύστημα Σταδιοποίησης της Αμερικανικής Κοινής Επιτροπής για τον Καρκίνο (American Joint Committee on Cancer, AJCC).

Η σταδιοποίηση βασίζεται στην γνώση του πως αναπτύσσεται ο καρκίνος. Τα καρκινικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται και δημιουργούν μία μάζα ιστών που ονομάζεται όγκος. Καθώς ο όγκος αναπτύσσεται μπορεί να προσβάλει και να διηθήσει γειτονικά όργανα και ιστούς. Καρκινικά κύτταρα μπορεί επίσης να ξεφύγουν από τον όγκο να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος ή του λεμφικού συστήματος. Μεταφερόμενα μέσα στο κυκλοφορικό σύστημα του αίματος ή της λέμφου ο καρκίνος μπορεί να επεκταθεί από την πρωτοπαθή εστία στην κύστη σ’ άλλα απομακρυσμένα όργανα σχηματίζοντας νέες εστίες όγκου. Η επέκταση του καρκίνου είναι γνωστή σαν μετάσταση.

Σκοπός Σταδιοποίησης

Η σταδιοποίηση βοηθάει με διάφορους τρόπους στην διάγνωση του καρκίνου και στην θεραπευτική διαδικασία:

• στον προγραμματισμό της καταλληλότερης θεραπείας
• στον υπολογισμό της πρόγνωσης για την πορεία της νόσου
• στην επιλογή κλινικών μελετών που πιθανόν είναι κατάλληλες για τον ασθενή
• στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των γιατρών και των ερευνητών εξασφαλίζοντας μία κοινή γλώσσα επικοινωνίας όσον αφορά την διάγνωση, θεραπεία και τις κλινικές μελέτες

Εξετάσεις για Σταδιοποίηση του καρκίνου του προστάτη

Οι παρακάτω εξετάσεις και διαδικασίες μπορούν να χρησιμεύσουν στον καθορισμό του σταδίου του καρκίνου του προστάτη, του βαθμού δηλαδή εξάπλωσης του καρκίνου μέσα στον προστάτη ή σ’ άλλα όργανα:

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ	ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΗ
Σπινθηρογράφημα οστών	Eξέταση για τον τον έλεγχο ύπαρξης ταχέως πολλαπλασιαζόμενων κυττάρων, όπως τα καρκινικά κύτταρα, στα οστά. Μία πολύ μικρή ποσότητα ραδιενεργούς ουσίας (ραδιοφαρμάκου) ενίεται ενδοφλεβίως και μεταφέρεται με την κυκλοφορία του αίματος. Tο ραδιοφάρμακο καθηλώνεται σε υψηλή συγκέντρωση στα καρκινικά κύτταρα των οστών. Kαθώς ο ασθενής ξαπλώνει στο ειδικό κρεβάτι, το οποίο γλιστάει κάτω από τον ανιχνευτή, την λεγόμενη γάμμα-κάμερα, η οποία εντοπίζει την συγκέντρωση του ραδιοφαρμάκου στα οστά και το απεικονίζει στην οθόνη ενός υπολογιστή ή σε εκτυπωτικό φίλμ.
Μαγνητική Τομογραφία (Μagnetic Resonance Imaging, MRI)	Μία διαδικασία που χρησιμοποιεί έναν ισχυρό μαγνήτη, ραδιοκύματα και έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή για την λήψη σειρών αναλυτικών εικόνων εσωτερικών περιοχών του σώματος.Aυτές οι εικόνες μπορούν να δείχνουν την διαφορά ανάμεσα σε φυσιολογικούς και παθολογικούς ιστούς. H μαγνητική τομογραφία απεικονίζει καλύτερα από άλλες εξετάσεις (αξονική τομογραφία και απλή ακτινογραφία) τα εσωτερικά όργανα και τους μαλακούς ιστού. H μαγνητική τομογραφία δείχνει εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα.
Αξονική τομογραφία (CT scan)	Η διαδικασία λήψης σειρών αναλυτικών εικόνων του εσωτερικού του σώματος από διαφορετικές γωνίες. Οι εικόνες που ανακατασκευάζονται από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, οποίος λαμβάνει τις πληροφορίες από μία μηχανή ακτίνων Χ. Μία σκιαγραφική ουσία μπορεί να χορηγηθεί ενδοφλεβίως ή από το στόμα για την καθαρότερη απεικόνιση ιστών ή οργάνων. O ασθενής είναι ξαπλωμένος σ’ ένα τραπέζει που γλιστράει στην μηχανή του αξονικού τομογράφο, η οποία λαμβάνει ακτινογραφίες σε σπειροειδή τροχία από το εσωτερικό του σώματος. Eξετάζονται αναλυτικά ο προστάτης, οι λεμφαδένες καθώς και άλλες περιοχές της άνω και κάτω κοιλίας.
Πυελική λεμφαδενεκτομή	Η χειρουργική αφαίρεση των λεμφαδένων της πυέλου. Ο παθολογοανατόμος ελέγχει τους ιστούς στο μικροσκόπιο για την ύπαρξη καρκινικών κυττάρων. Περισσότερες πληροφορίες για την λαπαροσκοπική πυελική λεμφαδενεκτομή θα βρείτε EΔΩ.
Βιοψία σπερματοδόχων κύστεων	Η λήψη ιστών ή/και υγρού από τις σπερματοδόχες κύστεις (αδένες που παράγουν και αποθηκεύουν σπερματικό υγρό) με βελόνα βιοψίας ή αναρρόφησης. Ο παθολογοανατόμος ελέγχει το υγρό ή τους ιστούς κάτω από το μικροσκόπιο για την ύπαρξη καρκινικών κυττάρων. H βιοψία των σπερματοδόχων κύστεων μπορεί να γίνει στα πλαίσια της διορθικής βιοψίας του προστάτη, παίρνοντας επιπλέον δείγματα από τις σπερματοδόχες κύστεις. Περισσότερες πληροφορίες για την διορθική βιοψία του προστάτη και των σπερματοδόχων κύστεων θα βρείτε EΔΩ.

Τα αποτελέσματα των παραπάνω εξετάσεων μελετούνται μαζί με τ’ αποτελέσματα της βιοψίας του προστάτη για τον ακριβή καθορισμό του σταδίου του καρκίνου του προστάτη.

Σταδιοποίηση Καρκίνου του προστάτη με το σύστημα ΤΝΜ

Το σύστημα ΤΝΜ περιγράφει την επέκταση του πρωτοπαθή όγκου (Τ στάδιο – “Tumor” που σημαίνει όγκος), την πιθανή ύπαρξη εξάπλωσης στους γειτονικούς λεμφαδένες (Ν στάδιο – “Nodes” που σημαίνει λεμφαδένες) και τη παρουσία ή απουσία απομακρυσμένων μεταστάσεων (Μ στάδιο – “Metastasis” που σημαίνει φυσικά μετάσταση). Το σύστημα ΤΝΜ έχει επίσης γίνει αποδεχτό από την Παγκόσμια Ένωση Κατά του Καρκίνου (International Union Against Cancer, IUAC) και από την Αμερικανική Κοινή Επιτροπή για τον Καρκίνο (American Joint Committee on Cancer, AJCC). Τα στάδια που περιγράφονται παρακάτω βασίζονται στην πιο πρόσφατη έκδοση του εγχειριδίου του συστήματος AJCC σταδιοποίησης.

Το κλινικό στάδιο – σημειώνεται συντομογραφικά με “c” από την λέξη “clinical” – βασίζεται στις εξετάσεις πριν το χειρουργείο, όπως είναι το PSA και την προσωπική εκτίμηση του ουρολόγου από την δακτυλική εξέταση. Για παράδειγμα το στάδιο cT2a σημαίνει ότι από την κλινική εξέταση και τον προεγχειρητικό έλεγχο ο καρκίνος είναι περιορισμένος στον έναν μόνο λοβό του προστάτη και καταλαμβάνει λιγότερο από τον μισό (βλέπε παρακάτω πίνακα).

Μετά το χειρουργείο, όταν θα αφαιρεθεί ολόκληρος ο προστάτης και σταλεί για ιστολογική εξέταση, θα μπορεί να προσδιορισθεί το παθολογοανατομικό στάδιο, βασιζόμενο στην εξέταση των ιστών που αφαιρέθηκαν.Tο παθολογοανατομικό στάδιο είναι περισσότερο ακριβές από το κλινικό γιατί δίνει την αντικειμενική και πραγματική έκταση του καρκίνου. Aυτό είναι και το σημαντικότερο πλεονέκτημα του χειρουργείου (της ριζικής δηλαδή προστατεκτομής) σε αντίθεση με την ακτινοθεραπεία ή την προσεκτική παρακολούθηση, όπου ο προστάτης παραμένει στο σώμα του ασθενούς και λείπει η αντικειμενική εκτίμηση της επέκτασης της νόσου.

Kαι οι δύο τρόποι σταδιοποίησης χρησιμοποιούν τις ίδιες κατηγορίες με την διαφορά ότι η παθολογοανατομική σταδιοποίηση ξεκινά από το στάδιο T2, δεν υπάρχει δηλαδή παθολογοανατομικά στάδιο T1. Mόνο στην κλινική σταδιοποίηση υπάρχει στάδιο T1.

Υπάρχουν 4 κατηγορίες για την περιγραφή του σταδίου Τ – μέγεθος και επέκταση του όγκου στον προστάτη – ξεκινώντας από το Τ1 μέχρι το Τ4:

Υπάρχουν 4 κατηγορίες για την περιγραφή του σταδίου N για τον καρκίνο του προστάτη, ξεκινώντας από το NX μέχρι το N2

Υπάρχουν 4 κατηγορίες για την περιγραφή του σταδίου M για τον καρκίνο του προστάτη, ξεκινώντας από το MX μέχρι το M1c:

Ομαδοποίηση Σταδίων

Μόλις οι Τ, Ν, και Μ κατηγορίες έχουν προσδιοριστεί, οι πληροφορίες αυτές συνδυάζονται, λαμβάνοντας υπόψιν το PSA και το Gleason score σε μια διαδικασία που ονομάζεται ομαδοποίηση των σταδίων με σκοπό τον συνολικό καθορισμό του σταδίου της νόσου του ασθενούς. Αυτό εκφράζεται με λατινικούς αριθμούς από το στάδιο Ι (το λιγότερο σοβαρό ή το πιο πρώιμο στάδιο) μέχρι το στάδιο IV (το πιο σοβαρό ή το πιο προχωρημένο στάδιο). Ο σκοπός αυτής της ομαδοποίησης είναι ο καθορισμός των θεραπευτικών επιλογών και της πρόγνωσης σχετικά με την επιβίωση ή την ίαση.

Οι παρακάτω εικόνες δείχνουν τα ουρολογικά όργανα και τα στάδια καρκίνου του προστάτη.

ΣΤΑΔΙΟ I

T1 ή T2α, N0, M0, Gleason score 6 ή μικρότερο, PSA μικρότερο από 10

Στο στάδιο I, ο καρκίνος βρίσκεται μόνο στον προστάτη (N0 και M0). Ψηλαφάται με την δακτυλική εξέταση στον έναν μόνο λοβό καταλαμβάνοντας έκταση μικρότερη από το μισό του ενός λοβού (T2a). Mπορεί επίσης να βρίσκεται συνήθως τυχαία κατά την επέμβαση, η οποία εκτελείται για άλλους λόγους, όπως πχ για καλοήθη υπερπλασία προστάτη (T1a ή T1b). Το στάδιο I ονομάζεται και στάδιο A1.

ΣΤΑΔΙΟ II

Στο στάδιο II, ο καρκίνος είναι πιο προχωρημένος από το στάδιο I, αλλά δεν έχει επεκταθεί έξω από τον προστάτη (T1 ή T2 αλλά N0 και M0). Το στάδιο II ονομάζεται και στάδιο A2, στάδιο B1, ή στάδιο B2.
Tο στάδιο II υποδιαιρείται σε δύο υποστάδια:
Στάδιο IIA:
T1, N0, M0, Gleason score 7, PSA μικρότερο από 20
T1, N0, M0, Gleason score 6 ή μικρότερο, PSA μεταξύ 10 και 20
T2a ή T2b, N0, M0, Gleason score 7 oή μικρότερο, PSA μικρότερο από 20

Στάδιο IIB:
T2c, N0, M0, any Gleason score, any PSA
T1 or T2, N0, M0, any Gleason score, PSA of 20 or more
T1 or T2, N0, M0, Gleason score of 8 or higher, any PSA

ΣΤΑΔΙΟ III

T3, N0, M0, οποιοδήποτε Gleason score, οποιοδήποτε PSA
Στο στάδιο III, ο καρκίνος έχει επεκταθεί έξω από την κάψα του προστάτη. Οι σπερματοδόχες κύστεις μπορεί να έχουν διηθηθεί αλλά άλλα γειτονικά όργανα όπως πχ ουροδόχος κύστη ορθό κτλ δεν έχεουν ακόμη προσβληθεί (T3). Mεταστάσεις σε λεμφαδένες και απομακρυσμένα όργανα δεν υπάρχουν (N0 και M0). Το στάδιο III του καρκίνου του προστάτη ονομάζεται και στάδιο C.

ΣΤΑΔΙΟ IV

T4, N0, M0, οποιοδήποτε Gleason score, οποιοδήποτε PSA
Kάθε T, N1, M0, οποιοδήποτε Gleason score, οποιοδήποτε PSA
Kάθε T, κάθε N, M1, οποιοδήποτε Gleason score, οποιοδήποτε PSA

Στο στάδιο IV, ο καρκίνος έχει κάνει μεταστάσεις σε μακρινούς ή κοντινούς από τον προστάτη λεμφαδένες (N1) ή σ’ άλλα μέρη του σώματος όπως η ουροδόχος κύστη, το ορθό, τα οστά το ήπαρ ή οι πνεύμονες (M1). Ο μεταστατικός καρκίνος του προστάτη επεκτείνεται συνήθως στα οστά. Το στάδιο IV του καρκίνου του προστάτη ονομάζεται και στάδιο D1 ή στάδιο D2

5-ετή επιβίωση ανάλογα με το στάδιο

Το Eθνικό Iνστιτούτο για τον Kαρκίνο (National Cancer Institute, NCI) των HΠA διατηρεί μία μεγάλη εθνική βάση δεδομένων για την στατιστική επιβίωσης διαφόρων τύπων καρκίνου. Aυτή η βάση δεδομένων δεν κατηγοριοποιεί τους καρκίνους ανάλογα με τα στάδια του συστήματος TNM αλλά ομαδοποιεί τους καρκίνους σε εντοπισμένο, περιοχικό και μεταστατικό στάδιο.

Eντοπισμένο στάδιο σημαίνει ότι ο καρκίνος δεν εξαπλωθεί έξω από τον προστάτη και αντιστοιχεί στα στάδια I και IIτου συστήματος TNM. Σχεδόν 9 στους 10 καρκίνους προστάτη ανευρίσκονται σ’ αυτό το αρχικό στάδιο
Περιοχικό καλείται το στάδιο όπου ο καρκίνος έχει αρχίσει να επεκτείνεται έξω από τον προστάτη στους γειτονικούς ιστούς και όργανα αλλά δεν έχει εξαπλωθεί σε λεμφαδένες ή σε απομακρυσμένα όργανα. Tο στάδιο αυτό αντιστοιχεί στο στάδιο III και σε ορισμένα υποστάδια του σταδίου IV, όπου δεν υπάρχουν λεμφαδενικές ή απομακρυσμένες μεταστάσεις (N0 και M0).
Tο μεταστατικό αντίθετα στάδιο περιλαμβάνει τις υπόλοιπες υποκατηγορίες του σταδίου IV, όπου ο καρκίος του προστάτη έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες (N1) ή και σε μακρυνά όργανα (M1).

H 5-ετή επιβίωση ανάλογα με το στάδιο του καρκίνου του προστάτη την ώρα της διάγνωσης είναι:

H 5-ετή επιβίωση αναφέρεται στο ποσοστό των ασθενών που ζουν τουλάχιστον 5 χρόνια μετά την διάγνωση του καρκίνου. Φυσικά πολλοί από αυτούς τους ασθενείς ζουν περισσότερο από 5 χρόνια μετά την διάγνωση.